In kaart gebracht: Zell am See

Op 31 december 1927 bracht de Schmittenhöhebahn de eerste toeristen uit Zell am See naar boven. Deze eerste kabelbaan van het Salzburgerland was het begin van het moderne wintersporttoerisme in Zell am See. Nu is het dorp met ‘de Schmitten’ een van de bekendste skigebieden in Oostenrijk. We nemen een duik in de geschiedenis van Zell am See.

‘Zell im Pinzgau’

Van oudsher was Zell am See - vroeger ‘Zell im Pinzgau’ - een handelsplaats waar goederen uit Zuid-Europa werden geruild tegen producten uit Noord-Europa. Het moderne toerisme dateert van later. De Duitse baron Rudolf Riemann reed in 1867 met een postkoets door Zell am See, en raakte zo overweldigd door het meer en omringende berglandschap dat hij er in de volgende jaren zijn vakanties zou vieren. Daar bleef het niet bij. In 1872 werd hij de eerste voorzitter van de regionale Alpenvereniging, een jaar nadat de vereniging was opgericht. Meteen daalde bij hem het besef in dat toerisme van grote betekenis zou kunnen zijn voor Zell am See. Na aanleg van de spoorverbinding tussen Tirol en Salzburg in 1875, schreef Riemann in een oproep aan de plaatselijke bevolking dat het zonde zou zijn “als al die passagiers Zell am See zouden passeren zonder te genieten van de prachtige omgeving”.

Met de koets de Schmittenhöhe op

De Duitser was zijn tijd ver vooruit, want de spoorlijn langs Zell am See zorgde inderdaad voor een toeloop van nieuwe gasten. Het was diezelfde Riemann die daarom in 1873 een rijpad voor koetsen liet aanleggen naar de top van de Schmittenhöhe. Hierdoor konden mensen sneller en comfortabeler de huisberg op, die zijn naam ontleent aan de vele smederijen die langs de Schmittenbach, het beekje tussen het dalstation van de Schmittenhöhebahn en Zell am See, lagen. Op de top stond op dat moment een schuilhut van de Alpenvereniging met elf slaapplekken, die door de toenemende populariteit van het 360 graden uitzicht in de jaren daarna steeds verder werd uitgebouwd. Hier ontstond het inmiddels bekende ‘Berghotel Schmittenhöhe’. Riemann initieerde intussen de aanleg van meer paden en onderkomens voor toeristen in de stad, waardoor zij steeds beter bediend werden.

Bouw Schmittenhöhebahn

Langzaam kwam ook het wintersporttoerisme op gang. In 1893 werden de eerste skiërs op de top van de Schmittenhöhe gespot. Twee pioniers uit Kitzbühel genoten als eerste van het unieke winterpanorama op de berg. In 1906 werd de ‘Zeller Skiclub’ opgericht en een jaar later werd de eerste grote skiwedstrijd georganiseerd. De deelnemers liepen vanuit het dal gezamenlijk de berg op, waarna ze als een peloton tegelijk van de berg afskieden.

Tot die tijd moest iedereen nog steeds te voet of per koets de berg op. Een plan uit 1887 om een tandradbaan te bouwen vanuit Zell am See naar de Schmittenhöhe had het niet gered, maar veertig jaar later was de eerste kabelbaan van het Salzburgland op de Schmittenhöhe een feit. De Schmittenhöhebahn werd vlak na Kerstmis 1927 in bedrijf genomen, op de plek waar hij zes liftgeneraties later, in ‘Porsche-gedaante’, nog steeds staat. Het eerste jaar bracht de lift meteen 88 duizend mensen naar boven!

Van zomer- naar winterbestemming

Slechts 10 procent van de omzet kwam in die tijd van de winter; nu wordt 90 procent van de omzet juist in de winter verdiend. Het symboliseert de gigantische opkomst die het wintersporttoerisme in Zell am See heeft gekend. De Academische Winterspelen die er in 1937 plaatsvonden, vormden een keerpunt. Voor het eerst werden er in de winter meer mensen de berg op vervoerd dan in de zomer. Er werd ook een nieuwe afdaling geopend: de beroemde Trass-Abfahrt (piste 14), een geliefde zwarte afdaling. In de oorlogsjaren ontwikkelde het gebied zich onverwachts verder, doordat er skiwedstrijden voor het naziregime werden gehouden. Na de oorlog waren het juist Amerikaanse soldaten van de 101 Airborne Division die gebruik maakten van de skiberg, doordat zij in het Berghotel waren ingekwartierd.

Na de oorlog een verdere opleving

Tot na de oorlog was de Schmittenhöhebahn de enige lift naar boven, wat vaak tot zeer lange wachttijden leidde. Daar bracht de firma Konrad Doppelmayr & Sohn uit Vorarlberg verandering in, met een sleeplift op de Ebenbergalm. Deze lift zou berucht worden om zijn oneffen tracé; skiërs werden de ene keer de lucht ingetrokken en konden even later de laaghangende trekkabel bijna aanraken. Als derde werd de Breiteck-sleeplift gebouwd boven op de Schmittenhöhe (1948), waarna drie jaar later de eerste ‘babylift’ in het dal werd gebouwd, bij de huidige Fallegglift.

In groot formaat: 1957, 1958

Dealen met de drukte

Vanaf 1968 werd Zell am See enigszins ontlast, toen het zich samen met Kaprun ging presenteren als ‘Europa-Sportregion’. Kaprun had drie jaar eerder het gletsjerskigebied op de Kitzsteinhorn geopend, waardoor de regio al zeer vroeg een gevarieerd wintersportaanbod had.

De grootste uitdaging van Zell am See in al die tijd was niet het aantrekken van meer bezoekers, maar juist om de aanzwellende massa wintersporters aan te kunnen. Steeds weer moesten nieuwe liften worden gebouwd en vervangen om lange wachtrijen te voorkomen. De 1-persoons Sonnenalmbahn ontsloot een geheel nieuwe kant van de Schmitten, in 1971 verschenen de Areitliften bij Schüttdorf, en vanaf ‘77 kon je voor het eerst vanuit de stad zelf de Schmittenhöhe op met de Zeller Bergbahn (nu cityXpress).

Vergeten skigebiedje: Ronachkopf

Wat veel mensen niet weten is dat Zell am See nóg een skigebiedje had. Er werd ook geskied op de Ronachkopf bij Thumersbach, aan de andere kant van het meer. Tot de sluiting in 1999 was het een geliefd skigebiedje onder de lokale bevolking. Je ging de berg op met een 1-persoons stoeltjeslift, met bovenop enkele sleepliften. Het skigebiedje heeft altijd in de schaduw gestaan van de Schmittenhöhe, maar kende twee lange rode dalafdalingen waar ook regelmatig skiwedstrijden werden georganiseerd. Tijdens de legendarische Ronachkopflauf in januari 1994 won de toen onbekende Hermann Maier er de gouden medaille op de reuzenslalom.

Even waren er plannen om het skigebiedje te verbinden met dat van Maria Alm, maar sluiting bleek onvermijdelijk. De verouderde liften, de afgelegen ligging ten opzichte van de concurrenten Schmittenhöhe en Kitzsteinhorn, en het ontbreken van een besneeuwingsinstallatie leidden tot een vroegtijdig einde. In 2014 is de Ronachkopf opnieuw in gebruik genomen, maar nu als toerskiberg.

Afdaling naar Viehhofen

Een ander voorbeeld van een piste die nieuw leven is ingeblazen, is de skiverbinding met het dorpje Viehhofen bij Saalbach. In de jaren 20 van de vorige eeuw bestond de Viehhofen-Abfahrt al naar het Glemmtal, een afdaling waar ook skiwedstrijden plaatsvonden. In 1954 waarschuwde skischooleigenaar Rossmann dat de afdaling dicht begon te groeien en dat er door de Bergbahnen moest worden ingegrepen.

Omdat er echter nooit een lift had gestaan, raakte de afdaling in de vergetelheid. De piste werd het domein van verdwaalde toerskiërs, tot aan de bouw van de zellamseeXpress in 2016. Toen werd de afdaling weer officieel toegankelijk gemaakt. De liftverbinding vanuit Viehhofen, die in 2019 werd voltooid, is de aanzet tot een definitieve samensmelting met het skigebied van Saalbach. Een samenvoeging waar de pistekaart uit 1979 al op anticipeerde.