Reportage: de droom van Andermatt

Wie bij Andermatt nog aan dat verslapen bergdorpje met zijn verouderde skigebied denkt, is al lang niet meer over de Gotthardpas gereden. De afgelopen vijftien jaar heeft het dorp een gigantische metamorfose ondergaan en kreeg het met de SkiArena Andermatt - Sedrun een van de modernste skigebieden van Zwitserland! Hoog tijd voor een kennismaking.

Op sterven na dood

Andermatt ligt in de Gotthardregio in het midden van Zwitserland. Een goed bereikbare plek op het kruispunt van drie bergpassen: de Gotthard-, Furka- en de Oberalppas. Een plek ook waar verschillende culturen samenkomen en maar liefst vier rivieren ontspringen: de Rijn, Reuss, Rhône en Ticino. Een bijzondere ligging dus, met een skigebied dat door de hoge ligging – 1.444 tot 2.961 meter – zeer sneeuwzeker is. Alle randvoorwaarden voor een bloeiende toerisme-industrie zijn daarmee aanwezig. Toch was Andermatt vijftien jaar geleden op sterven na dood.

Dat had alles te maken met bezuinigingen bij het Zwitserse leger. Andermatt had vlakbij het dorp namelijk een wapenarsenaal liggen waar 200 van de 1.200 inwoners werk hadden. Door de afnemende internationale dreiging besloot de regering het complex in 2004 te sluiten. De belangrijkste werkgever van het dal vertrok hierdoor en de economische gevolgen waren desastreus. Het toerisme, dat tot die tijd slechts als bijverdienste werd gezien, kon het inkomensverlies totaal niet opvangen. Bovendien lieten wintersporters het dorp steeds vaker links liggen vanwege het beperkte skigebied en de verouderde liften (freeriders daargelaten, zie kader Freerideberg).

Egyptische mega-investeerder

Alles veranderde toen de Egyptische miljardair Samih Sawiris op het toneel verscheen. Sawiris is het grote brein achter het nu hypermoderne skigebied. Na sluiting van het wapenarsenaal zocht de Zwitserse regering naar nieuwe ontwikkelingsmogelijkheden, waarna Sawiris in 2005 werd gevraagd een toeristisch concept te bedenken. Deze besloot de uitvoering helemaal in eigen hand te nemen en presenteerde een plan voor een luxueus vakantieresort op het terrein van het voormalige arsenaal. Na aanvankelijke scepsis schaarden de inwoners zich via een referendum massaal (96 procent!) achter het plan. Sawiris kocht de grond en stampte het resort Andermatt Swiss Alps uit de grond. In 2009 ging de eerste schep in de grond en inmiddels staan er meerdere luxueuze hotels en appartementencomplexen, een concert- en congrescentrum, een 18 holes-golfbaan en meerdere chique restaurants en boutiques. Het vlaggenschip van het megaproject is ongetwijfeld The Chedi, een vijfsterrenhotel met 123 exclusieve kamers en suites.

Skigebied groots op de kaart

Daar bleef het niet bij. Sawiris kocht ook het skigebied op en verwezenlijkte het schier onmogelijke. Binnen enkele jaren werd het verouderde skigebied compleet omgebouwd. Sinds 2015 zijn er veertien nieuwe liften gebouwd, een verbinding met het skigebied van Sedrun, moderne besneeuwingsinstallaties en nieuwe bergrestaurants. Alleen al in 2018 werden er 150 miljoen Zwitserse franken in het skigebied gepompt. Het resultaat mag er wezen: de SkiArena Andermatt - Sedrun is met ruim honderd kilometer aan pistes het grootste aaneengesloten gebied van Centraal-Zwitserland en een van de modernste, zo niet hét modernste, in heel Zwitserland.

Perfecte opstapberg

We stappen op bij het dalstation van de Gütsch Express, een van de hagelnieuwe gondelliften van Andermatt. Wat ons opvalt is de perfecte aansluiting op het openbaar vervoer. Het eveneens gloednieuwe stationsgebouw staat pal naast de lift. De trein komt vanuit drie windrichtingen aanrijden en via een tunneltje loop je zo de skilift in. De Gütsch Express is de hoofdentree van het skigebied dat helemaal doorloopt tot aan Sedrun. In twee etappes bereiken we de Gütsch (2.344 meter), waar een aantal glooiende pistes wordt ontsloten. Het is duidelijk dat dit een echte gezinsberg is waar iedereen uit de voeten kan. De pistes zijn breed en strak, en bij het middelstation Nätschen ligt een groot kinderland met een kinderrestaurant. Om weer beneden te komen, ski je over een zeer vlakke, slingerende piste terug naar Andermatt. Tijdens het afdalen, valt ons op dat er een vangrail naast de piste loopt. Het kwartje valt: we skiën hier over de Oberalpstrasse, een verkeersweg naar de gelijknamige bergpas die ‘s winters dient als blauwe piste. Dit betekent dus dat de andere zijde van het skigebied, Sedrun, ‘s winters niet per auto bereikbaar is. Houd hier rekening mee met de aanrijdroute vanuit Nederland, je zult niet de eerste zijn die voor een dichte bergpas staat. We nemen de Gütsch Express terug naar boven en zien dat de berg inmiddels volledig in de zon ligt. Het is duidelijk dat zonliefhebbers hier de rest van de dag ‘gebakken’ zitten.

Skiënd langs de Oberalppass

We skiën verder in de richting van Sedrun. We komen steeds meer in het hooggebergte. Machtige gletsjers verschijnen aan de horizon en in het skigebied is geen boom meer te bekennen. In de verte doemt een bevroren meertje op met wat huisjes. Via de Schneehüenerstock-Flyer, een moderne stoeltjeslift die naar de gelijknamige berg gaat, dalen we af naar de huisjes. Het is de Oberalppas, de bergpas (2.044 m) die het kanton Uri verbindt met Graubünden. Vroeger een plek waar twee culturen met elkaar in aanraking kwamen, nu de plaats van een skiverbinding. Vanaf hier kom je in het skigebied van Sedrun.

Boven op de bergpas staat nog een opvallende verschijning: een heuse vuurtoren. We lopen even naar de informatiezuilen om te begrijpen wat zo’n object hier doet. Het betreft een replica van de oude vuurtoren van Hoek van Holland! We staan hier op een klein uurtje lopen van de plek waar de Rijn officieel ontspringt. De toren is door de gemeente Tujetsch/Sedrun geplaatst om de verbondenheid tussen de oorsprong en de monding van de Rijn (bij Hoek van Holland) te benadrukken. Het was natuurlijk helemaal mooi geweest als Hoek van Holland op zijn beurt een skiberg had gebouwd op het strand. Ach, je kun niet alles hebben.

We nemen de Oberalp-Flyer en skiën verder in de richting van Sedrun. We skiën door verlaten dalletjes met liften die nog steeds naadloos verbonden zijn met de liften en pistes van Andermatt. Wel valt op dat de invloed van Samih Sawiris minder groot wordt. De liftinfrastructuur in dit oostelijke deel van het gebied is duidelijk ouder, maar de pistes doen er niet voor onder. We komen langzaam in wat lager terrein en in de verte doemt eindelijk het dorp Sedrun op. We beseffen hoe langgerekt dit skigebied is, en hoeveel kilometers je eigenlijk aflegt op zo’n dag. Het doet ons denken aan het ook langgerekte skigebied Hochkönig in Oostenrijk, maar dan in het groot en boven de boomgrens.

Het toeren maakt hongerig. Gelukkig zijn er diverse bergrestaurantjes in de skiregio. Wij maken een stop-over bij het gehuchtje Milez, op de dalafdaling naar Sedrun vanaf de Cuolm Val. Hier liggen een handvol rustieke, houten berghutten: het beeld waar Zwitserland zo beroemd om is. Overigens vind je net zulke oude traditionele huisjes in het centrum van Andermatt, dat in schril contrast staat met de moderne buitenring. Lang trekken we niet uit voor de lunch, want we moeten nog wat meters glijden. De skipas is namelijk ook geldig in Disentis, nog een dorpje verderop. Sinds 2019 verbindt de moderne pendelbaan Cuolm da Vi het dorp Sedrun met het skigebied van Disentis 3000, waardoor je er nog 60 kilometer aan pistes bij krijgt.

Trein als alternatief voor skiliften

Om in het skigebied van Disentis te komen moet je een klein stukje met de trein. Die zit bij de skipas inbegrepen en het treinstation ligt naast het dalstation. Deze trein, de Matterhorn Gotthard Bahn, kun je als een soort alternatief voor de belangrijkste skiliften zien. Het spoor volgt netjes het skigebied en ieder dalstation tussen Andermatt en Sedrun is bereikbaar per trein. Wie bijvoorbeeld in Andermatt verblijft en de wat steilere pistes boven de Oberalppas wil mijden, kan in Dieni (vlakbij Sedrun) uitstappen. Zelfs het eerdergenoemde kinderland bij het middelstation Nätschen heeft een eigen treinstation. De vertrek- en aankomsttijden zijn vanaf de piste leesbaar.

Dat het prettig is om niet de sluitingstijden van de liften in de gaten te moeten houden, merken we als we om 16.00 uur in Disentis aankomen. We hadden ruim de tijd genomen om de uithoeken van het gebied te verkennen, dus we gaan met de trein terug. We nemen plaats in het après-skirijtuig van de Matterhorn Gotthard Bahn. Een groep Amerikanen die halverwege instapt, maakt er dankbaar gebruik van; de gezelligheid wordt nog een half uurtje voortgezet.

Terwijl we de laatste kilometers over een slingerend spoor naar beneden rijden, worden we nog getrakteerd op de verlichte skyline van Andermatt. Iedere bocht opnieuw. Wow. Je ziet vanaf deze hoogte duidelijk het contrast tussen het oorspronkelijke centrumpje en het projectmatige Andermatt Swiss Alps. Beide ‘Andermatten’ zullen de komende jaren steeds dichter naar elkaar toe groeien om uiteindelijk samen te smelten, zoals de skigebieden van Andermatt en Sedrun dat ook deden. Met behoud van identiteit, want één ding kunnen we concluderen: er zijn maar weinig gebieden waar een complete buitenstaander als investeerder zoveel betekend en bereikt heeft als hier.

Weetjes

• Het project Andermatt Swiss Alps kon worden gerealiseerd door vrijstelling van de zogenaamde Lex Koller-wet. Deze wet regelt dat buitenlanders niet zomaar gronden in Zwitserland mogen kopen. Door de vrijstelling kunnen internationale kopers in Andermatt echter onbeperkt woningvastgoed kopen en ontwikkelen. Ook een wet dat slechts 20 procent van de woningen een ‘tweede woning’ mag zijn, is niet van toepassing op Andermatt.
• Sinds 2008 is de bevolking van Andermatt gegroeid van 1.200 naar ruim 1.500, waaronder 459 buitenlanders.
• Voetbaltrainer Louis van Gaal bezit een luxe appartement in de Gotthard Residences, onderdeel van Andermatt Swiss Alps.
• De originele vuurtoren ‘het Lage Licht’ van Hoek van Holland is te bewonderen in het Maritiem Museum in Rotterdam.

Meer van dit soort verhalen lees je in het boek Sneeuwdromen.